Artykuł dotyczy problematyki przestępstwa uprowadzenia i zatrzymania małoletniego poniżej 15 roku życia lub osoby nieporadnej, dokonanego wbrew woli osób mających prawo do opieki lub nadzoru. Szczególna uwaga zostanie jednak poświęcona sytuacji, w której osobą dopuszczającą się popełnienia czynu z art. 211 Kodeksu karnego jest jeden z rodziców małoletniego.
Czy uprowadzenie rodzicielskie jest karane?
Ostatnimi czasy w mediach coraz częściej poruszany jest temat uprowadzeń lub zatrzymań małoletnich dokonywanych przez jednego z rodziców dziecka. Nierzadko można spotkać się z opinią, iż polskie prawo karne nie zabezpiecza dobra dziecka w sposób wystarczający, co więcej w wielu przypadkach gwarantuje bezkarność rodzicom uprowadzającym lub zatrzymującym swoje dzieci, bez uzyskania zgody drugiego z opiekunów. Jednymi z częściej występujących przyczyn porwań rodzicielskich są m.in. nieumiejętność porozumienia rodziców, chęć zemsty czy ucieczka przed przemocą fizyczną lub psychiczną. Rodzice dopuszczając się wyżej wymienionego czynu często nie zdają sobie sprawy z konsekwencji jakie niesie on dla psychiki ich dziecka. W przypadku porwań rodzicielskich dzieci separowane są nie tylko od drugiego rodzica, ale także od dziadków, dalszej rodziny a nawet rówieśników. W tym kontekście bardzo często przywoływany jest tzw. Syndrom Gardnera, nazywany również zespołem oddzielenia od drugoplanowego rodzica. Najczęściej pojawiającymi przejawami są przyporządkowanie dziecka do alienującego rodzica oraz pod jego wpływem oczernianie odtrąconego rodzica.
Zasadniczo prawo polskie nie kryminalizuje czynu jakim jest porwanie rodzicielskie. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, a także poglądy doktryny od wielu lat nie ulegają zmianie, utrzymując, iż rodzice mogą być podmiotem przestępstwa typizowanego w art. 211 k.k. jedynie w przypadku ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Definicja porwania rodzicielskiego.
Pojęcie to zostało zdefiniowane w Zarządzeniu nr 124 Komedy Głównej Policji z 4 czerwca 2012 r. i jest to „sytuacja, w której jedno z rodziców lub opiekunów posiadających pełną władzę rodzicielską bez woli i wiedzy drugiego z nich pod pretekstem krótkotrwałego pobytu wywozi lub zatrzymuje osobę małoletnią na stałe, pozbawiając tym samym drugiego rodzica lub opiekuna posiadającego pełną władzę rodzicielską możliwości utrzymywania kontaktu z małoletnim w przysługującym mu zgodnie z prawem zakresie”. Jak widać przepisy Zarządzenia definiują porwania rodzicielskie w sposób zawężający, kwalifikacji porwań rodzicielskich mogą podlegać jedynie sytuacje, w których żadnemu z rodziców nie została ograniczona władza rodzicielska.
Jakie są konsekwencje uprowadzenia dziecka przez rodzica?
W momencie, gdy narastające między rodzicami konflikty doprowadzają do porwania dziecka, kwestia jaką jest samo uprowadzenie lub zatrzymanie nie posiada charakteru kryminalnego i rozważana jest na gruncie prawa rodzinnego. Niemniej jednak konsekwencje jakie spotykają rodzica uprowadzającego lub zatrzymującego często są dla niego bardzo dotkliwe. Drugi z rodziców zgłasza zaginięcie dziecka, a tym samym uruchamia całą procedurę w zakresie ustalenia jego miejsca pobytu, a następnie ograniczenia lub nawet pozbawienia praw rodzicielskich oraz nakazu wydania małoletniego. Powyższe zawsze związane jest z niedogodnościami takimi jak obowiązek stawiennictwa na rozprawach sądowych.
Podsumowując, o uprowadzeniu dziecka penalizowanym przez przepisy prawa karnego można mówić tylko wtedy, gdy jeden z rodziców ma ograniczone prawa rodzicielskie przynajmniej w stopniu nie pozwalającym mu na podejmowanie decyzji o miejscu pobytu jego dziecka. Jako uprowadzenie będzie również traktowane zabranie dziecka spod opieki tego z rodziców, który złożył wniosek o zabezpieczenie przy nim miejsca pobytu dziecka podczas postępowania rozwodowego lub o separację, i do którego to wniosku sąd się przychylił.
Aleksandra Jaroszewska
