…czyli kiedy warto wnieść prywatny akt oskarżenia, a kiedy wszcząć postępowanie przed sądem cywilnym w kontekście naruszenia dóbr osobistych.
Czym jest „pozew o zniesławienie”?
W języku potocznym często spotykamy się z określeniem „pozew o zniesławienie” w odniesieniu do środka prawnego, który chcemy zastosować wobec osoby, która dokonała wobec nas lub najbliższych nam osób pomówienia, obrażenia lub po prostu rozpowszechniała nieprawdziwe informacje na nasz temat naruszające np. nasze dobre imię lub renomę prowadzonego przedsiębiorstwa. Z takim samym określeniem spotkaliśmy się też niejednokrotnie w praktyce naszej Kancelarii. Warto więc od razu jasno zaznaczyć, że w polskim systemie prawnym nie występuje taka instytucja jak „pozew o zniesławienie”. Jest to określenie niepoprawne, błędnie łączące w sobie dwie drogi przeciwdziałania opisanym powyżej sytuacjom – drogę postępowania karnego oraz drogę postępowania cywilnego.
Są to dwa niezależne sposoby ochrony praw osoby, która czuje, że została czyimś zachowaniem znieważona lub zostały naruszone jej dobra osobiste. Różnią się one sposobem wszczęcia postępowania, jego przebiegiem, jak również konsekwencjami grożącymi osobie naruszającej swoim zachowaniem porządek prawny. To do osoby, która zamierza dochodzić swoich praw na drodze sądowej należy wybór właściwej jej zdaniem drogi. Należy zwrócić również uwagę na to, że wszczęcie postępowania karnego nie wyklucza wszczęcia postępowania cywilnego i vice versa.
Zniesławienie w postępowaniu karnym a ochrona dóbr osobistych w postępowaniu cywilnym
Zniesławienie jest przestępstwem skodyfikowanym w art. 212 Kodeksu karnego polegającym na pomówieniu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Przestępstwo zniesławienia ścigane jest z oskarżenia prywatnego, co w praktyce oznacza, że z aktem oskarżenia do sądu występuje w tym przypadku nie prokurator, lecz bezpośrednio pokrzywdzony (tzw. prywatny akt oskarżenia). Warto przy tym zaznaczyć, że nie wyłącza to możliwości objęcia tego typu sprawy z urzędu przez prokuratora. W razie skazania za przestępstwo zniesławienia sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego, co stanowi swoisty ekwiwalent odszkodowania lub zadośćuczynienia przewidzianych przepisami prawa cywilnego. Sprawcy przestępstwa zniesławienia grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności, a w przypadku gdy dopuści się on zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania, dodatkowo kara pozbawienia wolności do jednego roku. Prywatny akt oskarżenia kierowany jest do wydziału karnego odpowiedniego sądu, a przebieg postępowania podlega przepisom opisanym w Kodeksie postępowania karnego.
W postępowaniu cywilnym natomiast możemy wystąpić z pozwem o naruszenie dóbr osobistych. Otwarty katalog dóbr osobistych został wskazany w art. 24 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Tak jak wspominano, nie jest to katalog zamknięty, wobec czego praktyka wyrażona w orzecznictwie sądów stale wskazuje na nowe przykłady wartości uznawanych za dobra osobiste. Powód występując z pozwem o naruszenie dóbr osobistych może żądać od pozwanego zaniechania działań, które naruszają jego dobra osobiste. Może także żądać, żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (np. przeprosiny w wybranym przez powoda środku masowego przekazu). Na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym powód może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Mateusz Lis
Aplikant radcowski
